THE TRUTH about the STATUE of [PORTO] RAFTI Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΑΓΑΛΜΑ ΤΟΥ [ΠΟΡΤΟ] ΡΑΦΤΗ Konstantinos Christodoulatos Copyright 2020 THE TRUTH about the STATUE of [PORTO] RAFTI
Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΑΓΑΛΜΑ ΤΟΥ [ΠΟΡΤΟ] ΡΑΦΤΗ Christodoulatos THE TRUTH about the STATUE of [PORTO] RAFTI Much has been said and written about the statue of the tailor (Ράφτης), the colossus of Porto Rafti or about the marbled beauty and other fictions, but I want to emphasize despite the intense literature and mythology which has developed around it obviously driven by the elaborate folds of the garment and the tailor who left the characteristic toponym, that no serious version of its story has been made public to date. It is known that the travelers, from the late Middle Ages to the modern times they refer to the point deposited at the entrance of the port: The traveler Niccolo da Martoni, who landed in 1395 in Porto Rafti, is the first to mention the two statues, in Rafti and Raftopoula. Some others such as J. C. Hobhouse, believe that the island of Raftis used to be a lighthouse. The German archaeologist L. Ross (1834) was the first to realize that the statue of the "tailor" represented not a man, but a woman, a deity or an empress, or Rigilla, the wife of Herod Atticus. Almost none of the above is true! However, some remarks on the details of its sculptural form reveal many things about the so-called Raftis statue and the history of Attica reveal more: 1st This is a enthroned sitting female oversized figure, wearing a multifaceted mantle (see Figure 1). Looking in detail at the fragment of the statue, it will be relatively easy to discern these details, but the many aforementioned fictions have blurred reality to this day. Such seated female figures are none other than the often appearing in Hellenistic statues but also statuettes of temples of the goddess Kyveli. E.g.: 1. ‘Statue of Kyveli (Rea) in the Museum of Piraeus from Moschato of the 4th century BC. (see figure 2), 2. Statue of Kyveli (Rea) in the museum of Chaeronia in Boeotia (see figure 3), 3. Recently discovered statue in Kotyora of Pontos in 2016 (see picture 4). In fact, one of the most important cults was that of the Hellenized Mother of the Gods, Kyvelis (Rea), which has been certified in Evia since the Hellenistic years, mainly through movable finds. In Chalkida and Istiaia, Oreos, and Karystos, marble temples and statues were discovered depicting the goddess enthroned with her constant companion, the lion, on her thighs or on the side of her throne, wich came mainly from private homes. (Katsaounou Sylvana, 2012) About the relations between Evia and Athens, see also Reber 2001, 449-460; Reber 2002, 40-53; Vranopoulos 1972, 9-14, 15; Vranopoulos 1986, 71-78. Characteristic of the close relations between Evia and Athens is the report of Pausanias (I, 31, 4-5), who describing the Attic holiday of the Amarys emphasizes that the Athenians celebrate it with the same formality as the Evians, who honor the Artemis Amarysia in the area Amarynthos. In 394 BC. Eretria and Athens conclude a treaty. The second half of the 4th c. e.g. starring contacts and conflicts with the Macedonian state of Philip II. In the year 349, Eretria revolted against the pro-Macedonian side and together with Chalkida asked for Athenian help. With the battle of Chaeronia in 338 BC. The era of the inclusion of Evia in Macedonian sovereignty is inaugurated. see on this, Vranopoulos 1972, 9-15. 2nd Look to the east towards Karystos and Asia Minor. As is well known, Karystos was the only Evian city that remained in the Athenian Alliance in 349/348 BC. and did not participate in the apostasy of the Evians. Karystos participated in the First and Second Athenian Alliances. The tombstones and capitals of Karystia foreigners or settlers who died and were buried in Athens cover the post-classical and Hellenistic period. A few tombstones of Karystian foreign or Romanian to Roman imperial times have been found in other city-states, such as Eretria, Kos and Cyprus. The Karystian consuls who appear in honorary resolutions of other cities during the late 4th, 3rd, 2nd and 1st century BC. are a large group, the existence of which emphasizes the maritime, economic and trade relations of the southwestern city within the Aegean exchange network. The Consular Consuls in Athens are outnumbered, with their typical case being Timosthenes I and II, whose commercial and political activities cover the end of the 4th to the third quarter of the 3rd century BC. Karystos maintained allied, political, commercial, economic and worship relations with the other major Evian cities. (Hidiroglou Maria, 2012) 3rd It is located at the top of the island of Rafti, and Vermeule considered it logical that it could be a lighthouse, that it is easy to classify it based on its style in the Roman era of the 2nd century AD. century. (Vermeule C., 1976) Indeed, it is a landmark in the landscape, marking the entrance to the bay, while a lighthouse would be difficult to spot as it is isolated but does not have the technical characteristics that would allow it, nor signs of thermal breakage. Moreover, the dating given to him was probably based on the few examples that were known at the time when foreign travelers swept the Greek area and it is not excluded that it belongs to Hellenistic period due to the naturalistic features of its folds which similar have been observed in other statues. eg In the very well-preserved statue of a female deity found in the landfill of Liossia (Bozoni A., 2016) (See Figure 5), which are characteristic of the Rafti’s which is though in very bad condition of maintenance. The 4th important element is the name Raftis itself, whose root is probably related to the root of the name of the mother of the gods Rea or Kyvelis. Rhea - Ρ [ε] α-φτο-πουλα, Ράφτης etc. Conclusively in my opinion, the so-called statue of Rafti’s should be nothing more than a part of the torso of a statue of the goddess of Rea (or otherwise known as Kyveli in Frygia) of Hellenistic times, whose worship returns to Greece sitting on a throne like most other examples. In fact, it is not excluded that it is related to the constructions of the Koroni Peninsula. All the above is supported by the folds of her dress, the characteristic sitting posture, the style of carving, the name, etc. Besides, the long-term habitation of the area has been proven in other locations around the bay of Porto Rafti and especially the fortified peninsula of Koroni with a certain Hellenistic presence from the kingdom of Ptolemaic successors of Alexander the Great, and beyond the municipality of Prasia and the Municipality of Steiria on the area. In addition, it becomes clear that the port of the Mesogaias Port is linked to the Hellenistic years concerning Athens' contacts in Karystos and the relationship, spiritual (see Rea-Kyveli), political and economic, with Karystos which continues to emerge over time through a space of shipping and transit trade, Mediterranean and naval shelter of both the surrounding municipalities of Athens and the whole of Attica and perhaps known all over the Mediterranean naval emperors and especially Ptolemy on the streets of the grain and wine trade.
Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΑΓΑΛΜΑ ΤΟΥ [ΠΟΡΤΟ] ΡΑΦΤΗ
Πολλά έχουν λεχθεί και γραφεί για άγαλμα του ράφτη, τον κολοσσό του Πόρτο Ράφτη και για τη μαρμαρωμένη πεντάμορφη και άλλες μυθοπλασίες, αλλά θέλω να υπογραμμίσω παρά την έντονη φιλολογία και μυθολογία που έχει αναπτυχθεί γύρω από αυτό προφανώς ορμώμενες από τις περίτεχνες πτυχώσεις του ενδύματος του αγάλματος και το ράφτη που άφησε το χαρακτηριστικό τοπωνύμιο, ότι καμία σοβαρή εκδοχή δεν έχει δοθεί στη δημοσιότητα μέχρι σήμερα,.
Είναι γνωστό ότι στα κείμενα των περιηγητών, από τον ύστερο Μεσαίωνα μέχρι τους νεώτερους χρόνους αναφέρονται στο σημείο κατατεθέν στην είσοδο του λιμανιού: Ο περιηγητής Niccolo da Martoni που αποβιβάστηκε το 1395, στο Πόρτο Ράφτη αναφέρει πρώτος τα δύο αγάλματα, στο Ράφτη και τη Ραφτοπούλα. Μερικοί, όπως ο J. C. Hobhouse, πιστεύουν ότι το νησί Ράφτης χρησίμευε παλαιότερα ως φάρος. Ο Γερμανός αρχαιολόγος L. Ross (1834) ήταν ο πρώτος που αντιλήφθηκε σωστά ότι το άγαλμα του “ράφτη” παρίστανε όχι άνδρα, αλλά γυναίκα, θεότητα ή αυτοκράτειρα, είτε τη Ρηγίλλα, σύζυγο του Ηρώδη Αττικού. Τίποτα σχεδόν από τα παραπάνω δεν αληθεύει !
Μερικές παρατήρησεις όμως στις λεπτομέρειες της γλυπτικής μορφής του καθώς και της ιστορίας της Αττικής μας αποκαλύπτουν πολλά πράγματα για το λεγόμενο άγαλμα του Ράφτη:
1 ον Πρόκειται για ένθρονη καθήμενη γυναικεία υπερμεγέθη μορφή, που ενδύεται πολύπτυχο μανδύα(βλ. εικόνα 1). Κοιτάζοντας λεπτομερώς το θραύσμα του αγάλματος θα διακρίνει σχετικά εύκολα αυτές τις λεπτομέρειες, όμως η πολυσχιδείς προαναφερθείσες μυθοπλασίες θόλωσαν την πραγματικότητα μέχρι τις μέρες μας.
Τέτοιες καθιστές γυναικείες μορφές δεν είναι άλλες από τις συχνά εμφανιζόμενες σε ελληνιστικά αγάλματα αλλά και αγαλματίδια ναΐσκων της θεάς Κυβέλης. Πχ. 1. ‘Αγαλμα Κυβέλης (Ρέα) στον Μουσείο Πειραιά από το Μοσχάτο του 4ου αιωνα π.Χ. (βλ. εικόνα 2), 2. Άγαλμα Κυβέλης (Ρέα) στο μουσείο Χαιρώνειας στη Βοιωτία (βλ.εικόνα 3), 3. Πρόσφατα ανακαλυφθέν άγαλμα στα Κοτύωρα του Πόντου το 2016 (βλ.εικόνα 4).
Μάλιστα, μία από τις σημαντικότερες λατρείες υπήρξε εκείνη της εξελληνισμένης Μητέρας των Θεών, Κυβέλης (Ρέα) που πιστοποιείται στην Εύβοια από τα Ελληνιστικά χρόνια κυρίως μέσα από κινητά ευρήματα. Στην Χαλκίδα και την Ιστιαία, τους Ωρεούς, και την Κάρυστο ανακαλύφθηκαν μαρμάρινοι ναΐσκοι και αγαλμάτια που εικονίζουν τη θεά ένθρονη με τον σταθερό συνοδό της, το λιοντάρι, στους μηρούς της ή στο πλάι του θρόνου της, και προέρχονται κυρίως από ιδιωτικές οικίες. (Κατσαούνου Συλβάνα, 2012) Για τις σχέσεις Εύβοιας και Αθήνας, βλ. επίσης, Reber 2001, 449-460; Reber 2002, 40-53; Βρανόπουλος 1972, 9-14, 15; Βρανόπουλος 1986, 71-78. Χαρακτηριστική για τις στενές σχέσεις μεταξύ Εύβοιας και Αθήνας είναι η αναφορά του Παυσανία (Ι, 31, 4-5), ο οποίος περιγράφοντας την αττική εορτή των Αμαρυσίων τονίζει ότι οι Αθηναίοι την γιορτάζουν με την ίδια επισημότητα όπως οι Ευβοείς, οι οποίοι τιμούν την Αρτέμιδα Αμαρυσία στην περιοχή Αμάρυνθο. 50.
Το 394 π.Χ. η Ερέτρια και η Αθήνα συνάπτουν συνθήκη. Το β΄ μισό του 4ου αι. π.Χ. πρωταγωνιστούν οι επαφές και οι συγκρούσεις με το μακεδονικό κράτος του Φιλίππου Β΄. Κατά το έτος 349 η Ερέτρια εξεγείρεται εναντίον της φιλομακεδονικής πλευράς και μαζί με τη Χαλκίδα αιτείται την αθηναϊκή βοήθεια. Με τη μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ. εγκαινιάζεται η εποχή της περιέλευσης της Εύβοιας στη μακεδονική κυριαρχία. βλ. σχετικά, Βρανόπουλος 1972, 9-15.
2 ον Κοιτά προς την ανατολή προς την Κάρυστο και την Μικρά Ασία. Ως γνωστό η Κάρυστος απετέλεσε τη μόνη ευβοϊκή πόλη που παρέμεινε στην Αθηναϊκή Συμμαχία το 349/348 π.Χ. και δεν συμμετείχε στην αποστασία των Ευβοέων. Η Κάρυστος συμμετείχε στην Α΄ και στη Β΄ Αθηναϊκή Συμμαχία. Οι επιτύμβιες στήλες και οι κιονίσκοι Καρυστίων ξένων ή μετοίκων που απέθαναν και ετάφησαν στην Αθήνα καλύπτουν την υστεροκλασική και ελληνιστική περίοδο. Λίγες επιτύμβιες στήλες Καρυστίων ξένων ή μετοίκων ελληνιστικών έως ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων έχουν μέχρι σήμερα βρεθεί σε άλλες πόλεις-κράτη, όπως στην Ερέτρια, στην Κω και στην Κύπρο. Οι Καρύστιοι πρόξενοι που εμφανίζονται σε τιμητικά ψηφίσματα άλλων πόλεων κατά τη διάρκεια του ύστερου 4ου, 3ου, 2ου και 1ου αιώνα π.Χ. αποτελούν μεγάλη ομάδα, η ύπαρξη της οποίας τονίζει τις ναυτικές, οικονομικές και εμπορικές σχέσεις της νοτιοευβοϊκής πόλης μέσα στο δίκτυο ανταλλαγών του Αιγαίου. Υπερτερούν σε αριθμό οι Καρύστιοι πρόξενοι στην Αθήνα, με χαρακτηριστική περίπτωση τους Τιμοσθένη Ι και IΙ, οι εμπορικές και πολιτικές δραστηριότητες των οποίων καλύπτουν τα τέλη του 4ου μέχρι το τρίτο τέταρτο του 3ου αιώνα π.Χ. Η Κάρυστος διατήρησε σχέσεις συμμαχικές, πολιτικές, εμπορικές, οικονομικές και λατρευτικές, με τις άλλες μεγάλες Ευβοϊκές πόλεις. (Χιδίρογλου Μαρία, 2012)
3ον Βρίσκεται στην κορυφή του νησιού του Ράφτη, και ο Vermeule θεώρησε λογικό ότι μπορεί να αποτελούσε και φάρο, ότι είναι εύκολο να το κατατάξεις βάσει της τεχνοτροπίας του στη ρωμαϊκή εποχή του 2ο μ.Χ. αιώνα. ( Vermeule C., 1976) Όντως είναι βέβαιο ότι αποτελεί ορόσημο στο τοπίο σηματοδοτώντας την είσοδο στον όρμο, ενώ φάρος θα ήταν δύσκολο να αποτελεί καθόσον βρίσκεται σε απομονωμένο σημείο αλλά δεν φέρει τα τεχνικά εκείνα χαρακτηριστικά που θα του το επέτρεπαν, ούτε και σημάδια θερμικής θραύσης. Επιπλέον η χρονολόγηση που του έχει αποδοθεί μάλλον έγινε βάσει των λιγοστών παραδειγμάτων που ήταν γνωστά την εποχή που οι ξένοι περιηγητές σάρωναν τον Ελληνικό χώρο και δεν αποκλείεται καθόλου να ανήκει στην ελληνιστική λόγω των νατουραλιστικών χαρακτηριστικών των πτυχώσεων που διαθέτει αλλά παρόμοιες έχουν παρατηρηθεί σε αντίστοιχης εποχής αγάλματα πχ. Στο πολύ καλά διατηρημένο άγαλμα γυναικείας θεότητας που βρέθηκε στη χωματερή Λιοσίων (Μποζώνη Α., 2016) (Βλ. Εικόνα 5), που προσιδιάζουν στου ράφτη το οποίο όμως βρίσκεται σε πολύ κακή κατάσταση διατήρησης.
4 ο Σημαντικό ακόμα στοιχείο αποτελεί και το ίδιο το όνομα Ράφτης που πιθανόν η ρίζα του σχετίζεται με τη ρίζα του ονόματος της μητέρας των θεών Ρέας ή αλλιώς Κυβέλης: Ρέα - Ρ[ε]α-αυτοῖς, Ρ[ε]α- φτο-πούλα, Ράφτης κ.ο.κ Συμπερασματικά κατ’ εμέ το λεγόμενο άγαλμα του Ράφτη δεν πρέπει να είναι άλλο παρά ο κορμός αγάλματος της θεάς Ρέας (ή αλλιώς Κυβέλης κατά τους μικρασιάτες της Φρυγίας) των Ελληνιστικών χρόνων της οποίας η λατρεία επανέρχεται στον Ελλαδικό χώρο και που απεικονίζεται καθήμενη επί θρόνου όπως πλείστα άλλα παραδείγματα. Δεν αποκλείεται μάλιστα να σχετίζεται με τις κατασκευές της Χερσονήσου της Κορώνης. Στα παραπάνω συνηγορούν οι πτυχώσεις του ενδύματος της, η χαρακτηριστική καθήμενη στάση, η τεχνοτροπία λάξευσης, το όνομα κ.τ.λ. Άλλωστε η μακρόχρονη κατοίκηση της περιοχής έχει αποδειχτεί σε άλλες τοποθεσίες γύρω από τον κόλπο του Πόρτο Ράφτη και ιδιαίτερα της οχυρωμένης χερσονήσου της Κορώνης με βέβαιη ελληνιστική παρουσία από το βασίλειο των Πτολεμαίων διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου, και πιο πέρα του δήμου Πρασσιών και του Δήμου Στειρίας. Επιπλέον καθίσταται σαφές ότι το λιμάνι της Μεσογαίας συνδέεται τα ελληνιστικά χρόνια με την επαφές της Αθήνας με την Κάρυστο και η σχέση, λατρευτική (Κυβέλη), πολιτική και οικονομική με την Κάρυστο, εμφανίζεται με συνέχεια στο χρόνο δια μέσου ενός χώρου ελλιμενισμού και διαμετακομιστικού εμπορίου των μεσογείων αλλά και ναυτικό καταφύγιο τόσο των γύρω δήμων της Αθήνας αλλά και ολόκληρης της Αττικής και ίσως των μεσογειακών θαλασσοκρατόρων όπως των Πτολεμαίων στους δρόμους του εμπορίου των σιτηρών και του κρασιού.
REFERENCES / Βιβλιογραφια
Βρανόπουλος, Ε. (1972) Ελληνιστική Χαλκίς: συμβολή εις την ιστορίαν των ελληνιστικών χρόνων της Χαλκίδος. Αθήνα: Τυπογραφείον Πανταζίνας Δ. Σπανόπουλου.
Βρανόπουλος, Ε. (1986) ‘Η συμβολή της Εύβοιας στην οικονομικοκοινωνική εξέλιξη του αρχαίου κόσμου’. Ανθρωπολογικά και Aρχαιολογικά Χρονικά I, 71-78
Αργυρώ Μποζώνη 2016 - Ενας αρχαιολογικος «περιπατος» στη μυχια ιστορια του Πειραια -Η ιστορία της πόλης του Πειραιά μέσα από τα σπάνια εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιά https://www.elculture.gr/blog/article/περίπτωση-του-αντρές-σερράνο/
Συλβάνα Κατσαούνου, 2012. Η λατρεία της Κυβέλης στην Εύβοια. Μία νέα θεώρηση του θρησκειολογικού περιεχομένου της Μητέρας των Θεών και η συμβολή της Ερέτριας σε αυτή
Χιδίρογλου, Μαρία, 2012 - Διδακτορική Διατριβή Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ). Σχολή Φιλοσοφική: Ancient Karystia: a contribution to the history and archaeology of the region from the Geometric to the Roman Imperial period
Cornelius Vermeule Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens Vol. 45, No. 1 (Jan. - Mar., 1976), pp. 67-76
Παράρτημα Πινάκων
Εικόνα 1 Φωτό αγάλματος νήσου Ράφτη, Πηγή: Echoes.gr Διακρίνονται οι πτυχώσεις και το περίτεχνο ένδυμα της γυναικείας μορφής που παραπέμπει σε ελληνιστική γλυπτική τεχνοτροπία.
Εικόνα 2 Φωτό αγάλματος Το λατρευτικό άγαλμα της Μητέρας των θεών (Κυβέλης) από το Μοσχάτο (αρχαιολογικό μουσειο Πειραιά)- 4ος αι.π.Χ., Πηγή: Ιστοσελίδα Εφορείας Πειραιώς και νήσων, https://efadyat.wordpress.com
Εικόνα 3 Φωτό αγάλματος Κυβέλης από το Αρχαιολογικό μουσείο Χαιρώνειας, Πηγή: 2steps.gr
Εικόνα 4 Πρόσφατα ανακαλυφθέν ελληνιστικό άγαλμα Κυβέλης στα Κοτύωρα του Πόντου το 2016 Πηγή: Ιστοσελίδα Εφημερίδας το Βήμα (Vima.gr)
Εικόνα 5 Ελληνιστικό άγαλμα που βρέθηκε στη χωματερή λιοσί Μουσείο Πειραιά. Πηγή: Αργυρώ Μποζώνη Παρατηρείστε την νατουραλιστική τεχνοτροπία. Ελληνιστικό άγαλμα που βρέθηκε στη χωματερή λιοσίων και βρίσκεται στο Αρχαιολογικο ώ Μποζώνη Παρατηρείστε την νατουραλιστική τεχνοτροπία.
Εικόνα 6 Η Θεά Κυβέλη στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνα
Konstantinos Christodoulatos Copyright 2020
